Tsetserleg, Moğolistan

Tsetserleg (Цэцэрлэг) Moğolistan’ın Arkhangai ilinin (aimag) başkenti, ama bizim bidiğimiz anlamda bir şehir değil, küçük bir kasaba. Erdenebulgan adlı ilçede (sum) yer alıyor ve nüfusu 16.500. Tsetserleg eskiden bir kültür ve ticaret merkeziymiş. Birinci Khalkh Zaya Pandita Luvsanperenlei tarafından inşa edilen manastır buradaymış. Kasaba Khangay Dağları’ndaki bir vadide yer alıyor ve Moğolistan il merkezlerinin en güzeli olarak kabul edildiği için gezilecek yerler arasında planınıza katmanızı öneririm. Tsetserleg Moğolca bahçe demek.

Tsetserleg Gezi Notları

Tsetserleg Çin Qing Hanedanlığı’nın Kangxi Hükümdarlığı (1661-1722) döneminde, 1680 yılında kuruldu. Bugün ülkenin tamamında olduğu gibi Moğol göçebe yaşamı devam ediyor, sokaklarda atlar ve atlılar, böyle geleneksel Moğol kıyafeti Del giyen insanlar görmek mümkün.

Tsetserleg adlı kasabaya önceki yazımda anlattığım, 13 saat süren 300 kilometrelik yolculukla geldim ve tek pansiyona yerleştim. Ertesi sabah etrafı gezdim, zaten küçük bir yer. Bir tane lokanta var; yine yağlı koyun etli Moğolistan yemekleri yememek için tavuk istedim ama hiç kimse İngilizce anlamadı, kollarımla kanat çırpma hareketi yapıp gıdakladım mecburen, anladılar. Moğolistan yemekleri bu yazımda.

Biliyorum Tsetserleg sözcüğünü nasıl okuyacağınızı bilemiyorsunuz; ben de öyle. Türkçede olmayan, ç ile z karışımı şu tuhaf ses Latin alfabesinde böyle gösteriliyor. Bizdeki en yakın ses ç, ben aslında kasmadan Çeçerleg diye okuyup yazıyorum ama burası herkese açık bir alan olduğu için tam doğrusunu yazmakta yarar var.

Tsetserleg pazarını gezdim ama alışveriş yapmadım.

Kaldığım pansiyonda çalışan Sarangerel ve çay içmeye gelmiş olan üç kız kardeşinin adları ve anlamları:

Sarangerel – Ay ışığı

Narangerel – Güneş ışığı

Odgerel – Yıldız ışığı

Gerelmaa – Işık anne

Moğol isimleri çok güzel ve anlamlı. Ayrıca bir yazı yazacağım.

Moğol Tapınakları

Buyandelgerüülekh Khiid Budist Manastırı

Buyandelgerüülekh Khiid Manastırı 1586 yılında inşa edildi, daha sonra genişletildi. Eskiden manastırda 1000 Budist rahip yaşıyordu.

Moğolistan bir Sovyet cumhuriyeti olmadı ama politik olarak Sovyetler Birliği ile yakın müttefikti. Stalin dönemindeki dini temizlik sırasında manastırın bir kısmı ayakta kaldı, çünkü eski feodal toplumun ne kadar yanlış olduğunu gösteren bir müzeye çevrildi. Manastır içerisinde bugün birkaç Budist rahip yaşıyor ama tören yapılmıyor. Burada oturan bir Lama yok.

Moğolistan Gece Hayatı

Tsetserleg’e Moğolistan gece hayatı nasıldır göreyim diye gelmedim ama gündüz kasabayı gezdikten sonra yapacak bir şey yok, gece diskoya gittim. İçeri girdim, erkek olarak sadece asker kıyafetli güvenlik görevlisi ve ben varım, Moğol kız dolu. Ya dün geceki zorlu yolculukta ben öldüm de burası cennet, ya da  bu işin içinde bir iş var diye düşündüm. Ama hayır, Moğolistan’da gittiğim bütün bar, gece kulübü ve diskolarda hep kadınlar erkeklerden çok daha fazla, başkent Ulan Bator‘da da öyleydi. Erdenet yazımda anlattığım ve kız/oğlan oranı 8/1 olan diskoda yaşadığım linç girişiminden sonra burada hemen dans pistinden ve masalardan uzaktaki bara yöneldim ve Cengiz Han marka votkamı söyledim.

Bir süre sonra genç bir oğlan geldi diskoya, yabancı olduğum karanlıkta bile hemen tipimden anlaşılıyor. Biraz İngilizce biliyormuş, hevesle yanıma gelip nereli olduğumu sordu, İngilizce konuşmaktan memnun oldu. Biraz sonra bir masaya oturduk, sohbet ettik. Neden sadece kızlar olduğunu sorunca “oğlanlar geç gelir” dedi, demek ki ağır takılıyorlar abiler. Geç saatte bir kaç oğlan geldi, nerede içmişlerse körkütük sarhoşlar, pistte kızlara yaklaşıp birlikte dans etmeye çalışıyorlar, kızlar “hıh” hareketi yapıp arkalarını dönüyor.

Bir süre sonra çocuk yan masadaki kızlarla konuştu, bir araya gelip çocuğun çevirisiyle Moğolistan ve Moğol kültürü, Türkiye hakkında sohbet ettik. Erkekler tip tip bize bakıyor. Disko kapanınca çocuktan beni pansiyonuma bırakmasını rica ettim, yakın zaten, kapıya kadar bıraktı sağ olsun.

Moğol Bozkırında Yolculuk

Ertesi gün için Karakurum’a bilet almaya gittim, minibüs yazıhanesinde görevliyle anlaşamadık. Pansiyona dönüp İngilizce bilen kıza bir kağıda Tsetserleg-Karakurum bileti alacağımı, gününü falan yazdırıp tekrar gittim. Tsetserleg ile başkent Ulan Bator arasında çalışan minibüs var, Ulan Bator 20.000 Tögrög (Tugrik, Moğolistan para birimi), adamlar benden bu yolun dörtte biri kadar olan Karakurum için 15.000 Tögrög istiyor. 1 Türk Lirası 650 Moğol Tögrög’ü ediyor. Tekrar pansiyona dönüp kıza buna itirazımı kağıda yazdırdım, adamlar laf dinlemiyor. Bir kadın yanıma yaklaşıp İngilizcesiyle yardım etmek istedi, derdimi söyledim, tercüme etti. Herifin teki omzuma vurdu bir şeyler böğürdü. Ne dediğini sordum, kadıncağız çevirdi: “Sen Moğol değilsin, elbette Moğollardan daha fazla para vereceksin.” Karakola gideceğimi söyleyince kadın bunun hiç bir işe yaramayacağını söyledi.

Yazımı okuyan Moğollar olabilir, lütfen üzerlerine alınmasınlar, herkes için söylemiyorum. Ben Moğolistan kadar kadını ve erkeği arasında bu kadar açık bir fark olan bir ülke görmedim. Karşılaştığım, tanıştığım, yardım istediğim, arkadaşlık ettiğim Moğol kadınları arasında bırakın kabalığı gülümsemeyen, yardımcı olmaya çalışmayan tek kişi çıkmadı. Fakat erkeklerden çok kaba davranışlar ve şiddet gördüm.

Tsetserleg ile Karakurum arasında kısa bir süre delik deşik asfalttan, çoğunlukla araziden gittik. Yine zıplayarak, göllere çukurlara dala çıka; atlar, akbabalar etrafımızda. Tam karşımda oturan bu iki sevimli kız çocuğuyla konuşamadık ama çok eğlendik. Onlara süslemeli bir nazar boncuğu hediye ettim, ne olduğunu anlamadılar, ne yapacaklarını bilemediler ama beğendiler.

Moğolistan seyahat yazılarımın devamı burada: Karakurum