Kibbutz (İbranice: קיבוץ; topluluk anlamında) veya Kibutz İsrail’de ortaklaşa kullanılan yerleşim bölgelerine verilen isim. Kibbutz sistemi İsrail devletinin kuruluşunda önemli bir yere sahip. Ütopya olarak kolektif girişimlerle sosyalizm ve siyonizmi pratik bir şekilde bir araya getiren kibbutizm toplumu İsrail’e özgü bir deney olup tarihte gelmiş geçmiş en büyük ortaklaşa toplum hareketlerinden birisi. Sözcüğün çoğulu Kibbutzim olup, üye kişiye Kibbutznik deniyor. Ben de İsrail’de kaldığım 1.5 ay süresince bu ortak komün yaşam alanlarında kaldım.
Kibbutz Sistemi Nedir?
Kibutz sistemi 19. yüzyılın başında Saint Simon, Proudhon, Robert Owen ve Martin Buber gibi filozofların etkisi altında gelişti. İlk Kibbutz 1909 yılında kurulan Degania oldu. Geleneksel olarak tarım amaçlı başlayan sistem günümüzde endüstri ve yüksek teknoloji tesisleri de içeriyor. Bugün ortalama 1.000 nüfuslu 270 kadar topluluk var ki bu da İsrail nüfusunun %3’ünü oluşturuyor.
Bir çok sosyalist yazar tarafından komünizme örnek olarak gösterilen bu kolektif çiftlikler, İsrail’in kurulmasında ve gelişmesinde rol alan devlet adamları kuşağının da yaşamlarının bir kısmını geçirdiği yerler olarak biliniyor. Kibbutz sistemi içerisinde yaşayan insanların çok büyük çoğunluğu sol partilere oy veriyor.
Kibbutz Ne Demek?
İlk kez, 1905 Rusya devriminden sonra Ortadoğu’ya gelen Yahudi göçmenler tarafından kurulan kibutz, kelime anlamı “topluluk” olsa da uygulamada kolektif çiftlik anlamına geliyor. Özel mülkiyet yok; topluluğun ortak malı olan tarım arazilerinde ortak üretilen ürün paylaşılıyor; mutfak, çamaşırhane, çocuk bakımı da ortak. İsrail’in kuruluşu döneminde tarımsal ilk birikimin gerçekleştirildiği yerler olan topluluklar ilerleyen dönemde sanayinin de kuruluşunda rol oynamış, çeşitli sektörlerde üretim yapan fabrikalar kurulmuştu. Son yıllarda yeniden yapılanma adı altında özelleştirmeler hakim oldu. Kibbutzlar bugün İsrail’e göç eden yoksul Yahudilerin topluma adaptasyonu adı altında devlete yük olmamaları için çalıştırıldıkları yerler.
Kibbutz Toplumu
Üretimde kibbutizm “herkes kabiliyetine göre yardım etmelidir” ilkesine göre hareket eder. Tüketimde ise bu ilke herkesin ihtiyacına göre olmaktadır. Temel ihtiyaçlar merkezileşmiş yapılar yoluyla hazırlanan hizmetler tarzında yerine getirilir. Toplum üyeleri ev, elbise, yiyecek, ihtiyarlık ve hastalık anında gereken bakımı eşitlik esasına göre paylaşırlar. Ayrıca üyelerin özel ihtiyaçlarına yönelik imkanları da var. Bu ihtiyaçlar için ayrılan miktar, kibbutzun refah seviyesine ve kişisel bütçelere bağlı olarak değişiyor.
Kibbutz Aileleri
Kibbutz aileleri ekonomik sorumluluklar taşımazlar. Çocuklarla ilgili ebeveynler kişisel sorumluluklar yüklenmezler. İnsanlar ilke olarak çocukların yetiştirilmesini ve eğitilmesini ortaklaşa yapar. Çocukların çoğu, eğitilmiş bakıcıların nezaretinde çocuk yuvalarında yaşarlar. Yaşları ilerledikçe gelişen gruplar içerisinde büyür ve demokratik ilkelere göre kendilerini örgütlerler.
İlkokul eğitimi her toplulukta sağlanıyor. Orta dereceli okullar için birkaç kibbutzun bir araya gelerek oluşturduğu okullar var. Çocuklar 18 yaşına kadar 12 yıllık kesintisiz eğitime tabi tutuluyorlar.
Kibbutz Ramat Rachel
Ramat Rachel Kudüs şehrinin belediye sınırları içinde yer alan, Mateh Yehuda Bölge Meclisi’nin denetiminde bir toplum. 1921 yılında kurulan topluluğun nüfusu yaklaşık 400. Ben çoğunlukla burada, İsrail gezileri sırasında daha mütevazi ortak yaşam alanlarında kaldım. Ülkede seyahat edenler ücret karşılığı kalabiliyorlar.
Kibutz Ramat Rachel toplumunun ekonomisi tarım, yüksek teknoloji ve turizme dayanıyor. 2002 yılında kurulan Data Detection Technologies, tohum, ecza ve elmas endüstrilerine ileri elektrooptik teknolojileriyle sayma ve paketleme çözümleri sağlıyor. Kibbutz aileleri kiraz, portakal, tüysüz şeftali, greyfurt, zeytin, cennet hurması, incir ve mandalina yetiştiriyorlar.
Hotel Mitzpeh Rachel Kudüs’teki tek kibutz oteli ve Beytüllahim adlı Filistin kenti, Judean Çölü, Herodion ve Kudüs manzarasına sahip. 108 odalı otelde kongre merkezi, tenis kortu, ıslak ve kuru sauna, jakuzi ve büyük bir yüzme havuzu var.
Sde Boker
Sde Boker İsrail’in güneyindeki Necef Çölü’nde yer alan, Ramat HaNegev Bölge Meclisi yetki alanındaki bir Kibutz ortak yaşam alanı. En çok bilinen özelliği, ülkenin ilk başbakanı Ben Gurion’un emekliliğini yaşadığı evin burada olması. Nüfusu 426 kişi. Bu çölden başka ülkede Judean Çölü de var.
İsrail gezisi sırasında kaldığım Sde Boker 15 Mayıs 1952 tarihinde kuruldu. İsrail Başbakanı Ben Gurion 1953’te emekli olunca buraya yerleşti. Necef Çölü’nün tarıma kazandırılması ve çevresinde Yeruham ile Dimona kasabalarının kurulması üzerinde çalıştı. 1955 yılında politikaya geri dönse de 1973’e kadar burada yaşadı. Eşi Paula Ben-Gurion ile yan yana mezarları hemen yakındaki Midreshet Ben-Gurion’da.
Kibbutz Ginosar
Ginosar Galile Denizi’nin batı kıyısında yer alan bir ortak yaşam alanı. Tiberias kentinin kuzeyindeki, Golan Tepeleri’ne yakın yerleşim yeri Emek HaYarden Bölge Meclisi’nin yönetiminde. Nüfusu yaklaşık 500 kişi. Nazareth ve Haifa kentlerine de uzak değil.
Ginosar başlangıçta bir tarım toplumu idi, bugün turizm geliri de var. 1986 yılındaki kuraklık sırasında karbon testiyle Milattan Önce 100 ile M.Ö. 70 yılları arasına tarihlenen bir balıkçı kayığı bulundu. Bugün Beit Yigal Allon Müzesi’nde sergileniyor.
Kibbutz sistemi ve toplumu hakkında yazımın merak edenlere bilgi vermesini umuyorum.
Keşke herkes böyle ortak bir biçimde üretse özgürce yaşasa insanlar arasında ayrım olmasa çok güzel olur.
Size katılıyorum. Kibbutz tarihte ortak komün yaşam alanı denemeleri arasında en başarılı olanı. Devlet boyutunda uygulandığında bürokrasi artıyor; insanın doğasında olan bencillik ortaya çıkıyor, eşit olmak ve paylaşmak istemiyor. Ancak böyle mikro veya orta ölçekte ortak ve özgür yaşamlar kurulabiliyor.
Eline sağlık. Güzel bir yazı yazmışsın gene. Ama biraz kısa mı olmuş ne? İmrendim. Uzun vadede ancak onların başarabileceği bir yaşam şekli. Biz bir kooperatifi bile hilesiz 3 yıl sürdüremiyoruz. Darısı tüm insanların başına…
Kibbutz hakkında bilgi yazımı beğenmenize sevindim, teşekkür ederin. Tüm insanlığın ortak, paylaşıma dayalı bir sistem kurması adına umut verici topluluklar.
Yazılariniz çok guzel. Bende gezi blogu yazıyorum. Incelerseniz sevinirim.
Tesekkurler
Serkan
Size nasıl ulaşabilirim
Bir İsrail Başbakanı Ben Gurion’un evine bak bir de bizimkilere 🙂
israilde rehber nereden bulabliriz? türkçe ve ibranice bilen 60 yaşında ingilizce bilmeyen öğretmenleri gezdirmek için.
İsrail’de tanıdığım bir turist rehberi yok. Bence turizm bakanlığının ilgili bölümüyle haberleşin.
Merhaba,
Kasım ayında 3-4 günlüğüne İsrail’de olacağım. Kibbutzları dışardan bir turist olarak görme, onlarla yemek yeme gibi bir imkanım olabilir mi?
Merhaba. Evet, internette arattığınızda Kibbutz ziyareti düzenleyen acentalar geliyor. Bazıları gönüllü çalışma, bazıları bir veya bir kaç gece kalma, diğerleri de size uygun olarak günlük Kibbutz gezisi şeklinde. Önceden başvurmanız gerekiyor.
Merhabalar. İki ay sonra İsrail’e gitmeyi planlıyorum. İki ya da üç ay kalmayı ve kibbutzlarda gönüllü olarak çalışmayı planlıyorum. Bir kaç yere mail gönderdim fakat yanıt alamadım. Sizce ne yapmam gerekli, yardımcı olabilir misiniz ? Teşekkürler.
Merhaba. Güzel bir düşünce, size değerli deneyim ve anılar kazandırır. Kibbutz’ların yanıt vermemesi tuhaf. Kaç gün oldu e-posta göndereli?
Çok iyi bir sistem İsrail’i çok merak ediyordum ilk araştırmada bu kadar mı iyiler dedirtti. Büyük bir kalkınma sistemi.
Kibbutz bence harika bir buluş ve İsrailliler bu sistemi ve yaşam tarzını başarıyla yürütüyorlar. İlginize teşekkürler.
Kibbutz’larda ben de 1 ay kadar gönüllü çalışıp sistemlerini incelemeyi çok istiyorum ama onlara nereden ulaşabilirim?
Kibbutz’larda gönüllü çalışma için İsrail Tel-Aviv şehri Leonardo da Vinci Caddesi 13 numaralı adresteki Kibbutz Volunteers Program Center’a kpc@kibbutzvolunteers.org.il adresinden e-posta yazıp iletişime geçebilirsiniz.
Merhaba Alper bey bu yazımızda kibbutz sistemini okudum ve çok ilgimi çekti iyi ki böyle bir konuda biz Türk gençlerini bilgilendirdiniz. Ben de bu yaz 3 ay gitmek ve kibbutz sistemini yakından görmek istiyorum. Fakat merak ettiğim bir şey var üyelik için bir ücret ödemem gerekiyor mu?
Merhaba. Kibbutz sistemi ile ilgilenmenize sevindim. Yukarıdaki yorumlarda paylaştığım organizasyona başvurarak ücret ödemeden gönüllü çalışabilirsiniz.
Cevap için çok teşekkür ederim Alper bey fakat bugün kayıt olma esnasında maalesef 40 $ bir ücret ödenmesi gerektiğini fark ettim hatta orada ödenecek depozito var. Size böyle bir şey oldu mu?
Merhaba. Ben İsrail’de kazandığım 1.5 aylık seminer sayesinde İsrail devletinin 27 ülkeden birer konuğundan birisi olarak ücretsiz kaldım, dersler aldım ve ülkeyi gezdim. Kibbutz’lara bu nedenle hiç para ödemedim. Doğrudur, üyelik ücreti olabilir yabancılara.
Merhaba, elinize sağlık güzel bir yazı olmuş. 270 kadar kibbutz topluluğu olduğunu yazmışsınız. Birkaçı hakkında daha teferruatlı bilgiler yazarsanız çok güzel olur. Örneğin ürettikleri, çalışma esasları, kuralları, pazarlama, satış. Paylaşım, eğlence, tatil, emeklilik yaşı, çocuklar ne zaman ayrılıyor, yaşlılar ne yapıyor?
Merhaba. Kibbutz sistemi hakkında yazıma ilginize teşekkür ederim. Maalesef daha fazla bilgim yok.
Elinize sağlık. Alper Bey, suç işleyen bireylerin ıslah edilmesi ve suça bulaşmadan yaşamayı öğrenebilmeleri amacıyla (cezaevleri yerine) Kibbutzlara gönderildiği bir belgeselde geçiyordu. (belgesele göre buralarda suç işleme oranı neredeyse sıfırmış). Buna ilişkin bir bilginiz varsa paylaşmanızı veya bu tür bilgi belgeye nasıl ulaşabileceğim konusunda yardımcı olmanızı rica ediyorum.
Kibbutz bilgi yazıma ilginize teşekkürler. Kibbutz’larda suç oranının son derece düşük olduğunu okumuştum ama sucuların ıslahı için yararlanıldığını duymamıştım; maalesef bilgim yok.