Göçebe oyunları ve yarışmaları Orta Asya Türk halkları yaşam ve kültüründe önemli bir tarihe ve yere sahip. Konuk olarak davet edildiğim Kırgızistan tarafından düzenlenen 2. Dünya Göçebe Oyunları adlı etnik ve kültür festivalinde, geleneksel oyunlar ve yarışmalar izledim, Türk halklarının oyunlarını, yarışmalarını, geleneklerini yakından tanıdım. Geleneksel göçebe etkinliklerinde at yarışı, atlı okçuluk, avcılık, kuş ve köpekli avcılık, yer okçuluğu, cirit, güreş, uzun mesafeli at yarışları, at üstünde güreş, kök börü, ordo ve zeka oyunu yarışmaları yapıldı, konserler ve danslar sunuldu.

 

Kartal avı
Kartal ile avcılık

 

Dünya Göçebe Oyunları – World Nomad Games 

Kırgızistan’ın kuzeyindeki Çolpon-Ata kentindeki hipodrom ve tesis ile 40 kilometre uzaklıktaki Tanrı Dağı Kırçın Yaylası’nda (Jailoo Kyrchyn) gerçekleştirilen II. Dünya Göçebe Oyunları (WNG – World Nomad Games) festivali, etnik göçebe kültürü ve sporu ile göçebe uygarlığını tüm dünyaya tanıtmayı amaçlıyor.

 

Göçebe oyunları
Dünya göçebe oyunları

 

Dünya Göçebe Oyunları açılış tören ve gösterisine birçok ülkeden devlet adamı, konuk, yerli ve yabancı ziyaretçi ve turist katıldı. Etkinliklerin hedefi göçebe uygarlığının kültürel mirasını korumak ve tüm dünyada etnik spor hareketini desteklemek; göçebe halkların etnik sporlarını, geleneksel oyunlarını ve yarışmalarını geliştirip yaygınlaştırmak; dünyanın etnik kültürünü korumak ve geliştirmek; etnik ilerlemenin bilimsel, örgütsel ve yöntemsel temellerine katkıda bulunmak; dünya halkları arasında dostluğu, uyumu ve işbirliğini daha fazla geliştirmek ve güçlendirmek.

 

 
Arka planda Türk tarihi ve Türk halklarının en büyük liderlerinin sunulduğu aşağıdaki videoda, 8 ve 20. saniyeler arasında sol tarafta Mustafa Kemal Atatürk görülüyor.

 

 

Aşağıdaki videoda Kırgızistan müzikleri, çok güzel iki geleneksel Kırgız şarkısı var.

 

 

Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi (Türk Konseyi) Devlet Başkanları Konseyi (CHS) tarafından hangi ülkede yapılacağına karar verilen ve iki yılda bir gerçekleştirilen Dünya Göçebe Oyunları etkinliğinin benim de katıldığım sonuncusuna 62 ülke katıldı, büyük açılış ve kapanış törenleri, heyecan ve merak uyandırıcı oyunlar, yarışmalar, gösteriler yapıldı. Türkiye ekibi oyunlara cirit, aba güreşi, mangala, rahvan at yarışı ve gökbörü (kök börü) dallarında katıldı.

 

 

“Ak sütüm” sözcükleriyle başlayan Kırgız şarkısında, Türkçe ve Kırgızca ortak başka sözcükler de yakalayabilirsiniz.

 

 

Kırgız müziği eşliğinde bedenlerinde ateş yanan atlı Kırgız savaşçılar.

 

 

 

Kırgızistan Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev, açılış konuşması yapıyor.

 

 

Muazzam bir havai fişek gösterisi.

 

 

Göçebe Oyunları ve Yarışmaları

Ulusal Kırgız Oyunu Ordo

Takımda 10 kişi var; 7 oyuncu, 1 yedek oyuncu, 1 koç, 1 önder. Benim de çocukken oynadığım aşık kemikleriyle oynanan, Türk dünyasında çeşitlerine rastlanan bir Kırgız oyunu. Ordo sözcüğü han sarayı anlamına geliyor ve oyun sarayı ele geçirmeye yönelik.

 

Atlı spor
Atlı sporlar ve gösteriler

 

At Yarışları

Orta Asya Türk halklarının geleneksel at yarışı türleri.

 

Çong At Çabış

2 binici (jokey), 1 koç ve 1 veterinerden oluşan 4 kişilik ekiplerin mücadele ettikleri 80 kilometrelik at yarışı. Anlamı “uzak mesafeye yarış”.

 

At Çabış

2 binici, 1 koçtan oluşan takımlara 12 yaşını geçen çocuklar da katılabiliyor. Atların üç yaşından büyük olmaları zorunlu. 22 kilometre.

 

Jorgo Salış

11 kilometre mesafeli, rahvan giden at yarışı. 12 yaş üzeri katılabiliyor.

 

Kunan Çabış

2 ile 3 yaş arası atlar, 12 yaş üzeri kişilerin katılabildiği 11km at yarışı.

 

Orta Asya Türkleri
Orta Asya Kırgız savaşçısı

 

At Yarışmaları ve Oyunları

Kök Börü

17 kişilik takımda 12 oyuncu, 1 önder, 1 koç, 3 binici oluyor. İki takım başsız bir koyunu rakibinin kalesine atmaya çalışıyor. Sert bir oyun. Koyunun etini kazanan takımın üyeleri yiyor. Orta Asya gelenekleri uyarınca eskiden kök börü oynamak isteyen bir çocuk bir çobana gidip kafası kesilmiş bir koyun veya keçi ister. Oyundan sonra bir teşekkür olarak hayvanı sahibine geri verir. Hayvanın eti bu sert oyun sırasında yumuşadığı için önemli bir hediye olur.

 

 

Efendi gibi tribünden gökbörü izlemek yerine türlü numaralarla hipodroma girersen böyle olur işte.

 

 

Er Eniş

70, 90 ve 90 kilo 3 atlet ve 1 koçtan oluşan 4 kişilik takımla oynanan at üzerinde güreş karşılaşması. Bire bir güreş ediliyor. Zaten zor bir spor olan güreş yetmiyorsa, neden at üstünde mücadele edip daha da zorlaştırmayalım? Orta Asya meydan savaşlarında doğan, askeri bir Türk ve Kırgız geleneği.

 

Göçebe Türk gelenekleri
Göçebe Türk gelenekleri; at üstünde güreş.

 

Cirit

Beyaz çizgilerle belirlenmiş 120×40 sahada at üstünde cirit adlı sopalarla oynanıyor. Her takımda 7 binici ve 2 yardımcı var. Kırkar dakikalık iki devre arası 10 dakika mola veriliyor. Tarihi bir Türk geleneği olan cirit, etkinlikte de doğal olarak Türkiye sporu şeklinde geçiyor ve tanıtılıyor. At üzerinde yüzyıllardır oynana ata sporu cirit, at üzerindeki sporcunun süngü veya mızrağını (cirit) rakibe karşı isabetli bir şekilde atmasını, muharebe anında kendisine ve atına olan hakimiyetini ve bu yolla rakibine üstün gelmesini amaç edinen, kuralları olan bir spor dalı.

 

Türk sporu cirit
Geleneksel Türk sporu cirit

 

Atalarımız barış zamanında at ve askerlerini zinde, çevik ve güçlü tutabilmek için atlı cirit sporunu icat etmiş, insanları ruh ve bedenen eğiterek yarınlara hazırlamışlar. Atlı ciritte hiçbir spor karşılaşmasında bulunmayan rakibi bağışlama şeklinde bir davranış var. Rakibinin önünü kesip, ona ciritle vurma olanağı varken vurmayıp bağışlayan sporcu puan kazanır. Bu yönüyle spor ve erdemin birlikte anıldığı bir gelenek taşıyor, göçebe Türk gelenekleri arasında yer alıyor.

 

Orta Asya Türk kızları
Orta Asya, atlı kızlar.

 

Dövüş Sporları ve Güreş

 

Aba güreşi – Türkiye

Güreş sporunun tarihine bakıldığında en eski güreş türü olarak Aba Güresi görülüyor. Bu güreş türü İskit, Saka, Uygur, Karahan, Moğol, Özbek, Kazak, Çağatay, bugünkü sınırlar içerisinde de Gaziantep, Antakya yörelerinde yaşayan Kızık Türklerince yapılıyor. Aba güreşi, dünyada giysilerle yapılan ilk güreş türlerinden. Orta Asya’da mücadele ve askeri eğitim aracı olarak yapılan güreş sporu M.Ö. 4 yy ‘da Türk topluluklarınca Çinlilere öğretilmiş. Hatta Uzak Doğu yakın boğuşma sporlarından olan Judo’nun, Aba Güreş’inin biraz değiştirilerek modernize edilmiş sekli olduğunu düşünenler var. Bugün İsveç’te yapılmakta olan pantolon güreşinin de, Orta Asya’da yapılan göçler sırasında Baltık bölgesine yerleşen Hunlar tarafından yapıldığı tahmin ediliyor. Her yıl Nisan ayında Hatay Altınözü’nde geleneksel aba güreşi karşılaşmaları yapılıyor.

 

Göreş – Türkmenistan

Türkmen güreşinde matın üzerindeki rakipler bacaklarına dokunmadan birbirlerini yere sermek için uğraşıyorlar.

 

Güleş – Azerbaycan

Azerbaycan tarafından temsil edilen sporda, güreşçi kavrama, çekme ve fırlatma hareketleriyle diğerini omzunun üzerinden atıyor.

 

Tayak Tartış – Yakutistan

Bir sopa çekiş yarışı (mas-wrestling) olan sporda iki güreşçi yüz yüze, ayakları yerde sabit ahşap bir panoya dayalı, bir sopayı kendilerine çekiyor. Sopayı kendi tarafına çeken galip geliyor. Bu Yakutistan geleneği, bağlı olduğu Rusya olarak temsil ediliyor.

 

Kuroş – Kırgızistan

Güreşçilerin belden yukarıları çıplak mücadele ettikleri Kırgız güreşi kuroş sporunda hedef, rakibi omuzun üzerinden atmak. Bir mat üzerinde yüz yüze edilen güreşte, iki elle birbirlerinin kuşağını tutarak kaldırmaya çalışıyorlar.

 

Orta Asya güreş
Orta Asya Kırgız güreşi Kuroş. Photo: Stephen Lioy.

 

Alış – Kırgızistan

Güreşçiler başlarını birbirlerinin omuzlarına koyuyor ve iki elle birbirlerinin kemerlerini çekiyorlar. Amaç rakibin kemerini indirip yere oturtmak.

 

Kureş – Kazakistan

Geleneksel güreş kıyafeti giyen Kazak güreşçiler, birbirlerini yere sermeye çalışıyor.

 

Okçuluk

Joo jaa atuu

Dağa çıkılıp ok ve yayla yapılan avcılık.

 

Atchan jaa atuu

At üzerine ok atıcılık.

 

Nişan tahtalı ok

Toplu, ekipler halinde nişan hedeflenerek atılan okçuluk.

 

Bu kız okçulukta destan yazıyor.

 

okçu kızlar
Okçu kız çok başarılı

 

Ülkeden seyahat yazılarımdan biri: Kırgızistan Gezisi

 

Zeka Oyunları

 

Toguz korgool – Kırgızistan

Toguz sözcüğü Türkçedeki gibi dokuz, korgool ise keçi boku anlamına geliyor. Her oyuncunun dokuz deliği var ve amaç mümkün olduğunca çok keçi boku toplamak.

 

Mangala – Türkiye

Mangala Türk zeka ve strateji oyunu iki kişi ile oynanıyor. Oyun tahtası üzerinde karşılıklı altışar adet olmak üzere 12 delik ve her oyuncunun taşlarını toplayacağı birer büyük hazine bulunuyor. Oyuncular 48 taşı her bir kuyuya dörder adet olmak üzere dağıtıyorlar. Oyunda her oyuncunun önünde bulunan yan yana 6 küçük kuyu, o oyuncunun bölgesi; karşısında bulunan 6 küçük kuyu rakibinin bölgesi. Oyuncular hazinelerinde en fazla taşı biriktirmeye çalışıyorlar. Oyun sonunda en çok taşı toplayan oyuncu oyun setini kazanmış oluyor. Oyuna kura ile başlanıyor.

 

Ülkeyi ve nasıl gidildiğini merak edenler için yazım: Kırgızistan Bilgi ve Gezi Rehberi

 

Avcılık

Kırgızca Salbuurun denen, kuşlarla ve köpeklerle avcılık yarışmaları izledim.

 

Göçebe Oyunları Kırgızistan
Dünya Göçebe Oyunları

 

Burkut Saluu

Berkutçi adlı kartallı avcı takımlarıyla yapılan yarışmalar. Undok adlı türünde kartallar 200 metre mesafeye konuyor. Hakemin işaretiyle avcı yem tutarak kendi kartalına seslenip çağırıyor, amaç kartalın hızla gelip avcıya konması. Çırga isimli kartallı avcılık yarışmasında ise kartalın tilki derisinden yapılmış bir hedefi kapıp getirmesi gerekiyor.

 

Türkler tarih at
Türk tarihinde at

 

Geleneksel Spor Dalları Federasyonu Başkanı Prof. Dr. Alpaslan Ceylan, “Göçebe Oyunları sadece bir spor organizasyonu değildir. Göçebe Oyunları Orta Asya’dan Anadolu’ya Balkanlardan, İran’a kadar binlerce yıldır beraber fakat ayrı coğrafyalarda yaşayan bütün Türklerin kardeşlik ve dostluk bağlarını geliştirdikleri ve hasret giderdikleri önemli bir kültürel etkinliktir. Burada amaç sportif rekabetin yanında ata sporlarımızı yaşatmak ve gelecek nesillere ortak bir kültürel miras olarak bırakmaktır” şeklinde konuştu.

 

Etkinlik sırasında sadece geleneksel Türk sporları değil, göçebe uygarlığını sergileyen konser, folklor gösterileri gibi kültürel etkinlikler de yer aldı. Göçebe halkların geleneklerinden olan kız isteme seremonisi, han seçimi töreni, usta ozanların ağzından Manas Destanı gibi birçok etkinliği izleme şansı buldum.

 

Kırgızistan blog yazılarımın devamı: Kırgızlar: Yaşam, Kültür, Gelenekler, İnsanlar

11 YORUMLAR

  1. Alper Bey. Gezi yazılarınızı kitap haline getirmeyi düşünüyor musunuz ? Veya kitabınız var mı? Şimdiden cevabınız için teşekkür ediyorum.

    • Göçebe oyunları yazımı beğenmenize sevindim Aziz Bey. Kırgızistan bizim ortak köklerimiz olan, güzel ve bakir bir ülke, geleneklerine bağlılar. Kırgızlar adlı yazımı da tavsiye ederim.

  2. Merhaba! bu bilgilendirici güzel yazı için teşekkürler. Nasıl yerlerde konaklayıp, göçebe oyunlarının yapıldığı yerlere ulaşımın nasıl olduğunu da yazabilir misiniz lütfen? Teşekkürler.

    • Merhaba. Ben Çolpon Ata kentine yakın Kapriz Resort’ta kaldım, ana etkinlik yerlerine minibüsler var.. Dünya Göçebe Oyunları festivaline gidecekseniz bir an önce yer ayırtmanız gerekiyor, yoğun ilgi var.

CEVAP VER

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz