Grönland: Yaşam, Şehirler, İnsanlar, İklim

Grönland dünyanın en büyük adası olup, resmi olarak Danimarka’ya bağlı ama kendi devleti olan, bağımsıza yakın bir özerk bölge. Atlas Okyanusunun kuzeyinde, Kuzey Kutbundaki en büyük buz tabakasıyla kaplı dev adanın yüzölçümü 2.166.086 km². Kalınlığı 2 kilometre, bazı yerlerde 3 kilometreyi geçen buz tabakasının tabanı deniz seviyesinin altında. Grönland adasının Inuit dilindeki adı Kalaallit Nunaat, İngilizcesi Greenland, Dancası Gronland. Bu blog yazımda ülkenin nerede ve nasıl bir yer olduğunu merak edenler için Grönland’da yaşam, şehirleri, haritası, nüfusu, insanları, kültürü, konumu, iklimi, hava durumu hakkında bilgiler var.

 

 

Grönland Nerede, Hangi Kıtada? Haritası ve Konumu

Atlas Okyanusu’nun kutup bölgesinde yer alan buzlar ülkesi, kuzeyinde Kuzey Buz Denizi (Arctic Sea), batısında Kanada’nın Ellesmere Adası ve Baffin Körfezi, güneydoğusunda İzlanda, doğusunda Grönland Denizi ile çevrili çok geniş bir ada. En yakın olduğu kara parçası, Ellesmere Adası. Coğrafi konumu 64°10′ Kuzey, 51°43′ Batı koordinatlarında. %81’i buzullarla kaplı. İşte haritası.

 

 

Grönland hangi kıtada diye oldukça merak ediliyor. Coğrafi olarak Kuzey Amerika kıtasında, ama kültürel ve siyasi bağları Kuzey Avrupa ile daha güçlü.

 

Grönland Hakında Bilgi

Bu dev buzlar adasının adı bir yalancı yüzünden Yeşil Ülke (Greenland). Norveçli Viking babası ülkeden atılıp İzlanda’ya yerleşen Kızıl Erik (Erik the Red), buradaki suçları ve serserilikleri yüzünden İzlanda’dan kovulunca şansa bu kutup ülkesini keşfedip yerleşir. 3 yıl sürgünden sonra İzlanda’ya döner ve milleti “çok güzel yeşil bi ülke buldum hadi hep beraber gidelim” diye kandırır. 25 gemi insan doldurur, 11’i yolda telef olur. Erik Thorvaldsson 14 gemi insanla buraya yerleşip zengin olur, sefa sürer.

 

 

Ülkeye ilk gelen insanlar, MÖ 2500 yıllarında Doğu Asya ve Kuzey Amerika kıtasından, Kanada üzerinden, aradaki donan boğazın üzerinde yürüyerek Thule’ye varanlar. Farklı göç dalgalarıyla adaya altı farklı Inuit halkı ve kültürü göç etti. Son Inuit göçü, 982 yılında gelen Kızıl Erik’ten sonra gelen Vikinglerle yaklaşık aynı zamanda gerçekleşti. Saga adlı İzlanda sözlü edebiyatı öykülerinde bu Viking göçü ayrıntılı anlatılıyor.

 

 

Viking nüfusu buzlar adasından MS 1500 yılı civarında yok oldu ve nedenleri hala tam olarak açıklanamadı, çok sayıda teori ve iddia var. Adanın güneyindeki ovalarda, dağlarda ve Nuuk’ta günümüze kadar kalan Viking yerleşim kalıntıları var. Viking dönemi kalıntıları, bu kültüre meraklı turistleri ülkeye çekiyor. Dünyanın en büyük koruma altındaki doğa alanı ve ulusal parkı olan Kuzey Greenland Ulusal Parkı Kalaallit Nunaanni Nuna Eqqissisimatitaq tam 972,000 kilometre kare olup, 29 ülkenin yüzölçümünden daha geniş. Adanın yüzölçümü 2.166.086 km². 

 

 

Ulusal Müze ve Tarih

Ulusal Müze ve Arşiv (Nunatta Katersugaasivia Allagaateqarfialu) başkent Nuuk’taki Hans Egedesvej Caddesi No:8 adresinde. Adresi epey arayıp yol üzerinde bulamayınca , sokakta soracak insan olmadığı için bir kapıyı çaldım. Açan adam içeri davet etti, içecek ikramında bulundu, su içtim. Sonra hem harita üzerinde gösterdi hem de kapının önünden tarif etti.

 

Kalacak yer için yazdığım kişilerden geleceğimi öğrenip e-posta ile beni davet eden Kalaallit Nunaat Ulusal Müzesi Müdürü Ujammiugaq eğlenceli ve samimi biri. Kış günü benden başka ziyaretçi olmayan müzeyi gezdirip tarihlerinin ilginç aşamalarını anlattı, ülkesi hakkında bilgi verdi. Inuitler’in bir kısmının Doğu Asya’dan geldiklerini söylüyor, bizim taraflılarmış!

 

 

Nazik müdüre lokum ve kahvemizden hediye ettim.

 

 

Qilakitsoq Mumyaları

1972 yılında Uummannaq şehrinin yakınındaki Qilakitsoq yerleşim yerinin hemen dışında bulunan mumyalar 1475 yılında gömülmüş. Sekiz mumyadan dördü bu müzede sergileniyor. Yakın akraba 3 kuşaktan insanlardan oluşuyor. Ölüm nedenleri bilinmemekle birlikte, kış yerleşimine geldikten kısa bir süre sonra, Sonbahar sonunda öldükleri düşünülüyor ve çok soğuk bir havada donarak kurudukları için uzun ömürlü olmuşlar. Aşağıda 6 aylık oğlan çocuğunun mumyasını görüyorsunuz.

 

 

Mumyalar tamamen giyinik ve kürke sarılı. Ölüler ülkesine yapacakları uzun yolculuk için geleneklere uygun olarak, özenle hazırlanmışlar. Güvenli bir yolculuk ve ölüler ülkesinde iyi bir yaşam için, yedek elbise ve kürkleri de var. Beş kadının yüzünde, akrabalıklarını ve sosyal statülerini gösteren benzer dövmeler var. 20 yaşlarındaki kadında, büyük olasılıkla evli ve çocuk sahibi olmadığı için dövme yok. Inuit kadınlarında dövme, binlerce yıldır yaygın bir gelenek.

 

 

Geleneksel Kıyafetler

Eskimo ve Inuitler aşırı soğuk hava koşullarında hayatta kalabilmek için fok derisi giysiler dikerler.

 

 

Kürkler çoğunlukla ren geyiğinden yapılıyor.

 

 

Bunlar daha yakın dönemden Inuit kıyafetleri.

 

 

Aşağıda büyük olasılıkla dünyanın ilk tangasını görüyorsunuz, fok derisinden. Kokar o be.

 

 

Ulaşım ve Balıkçılık

Inuitler zorlu Kutup koşullarında ulaşım için denizde ren geyiği ve fok derisinden yapılan Eskimo kayığı umiak ve kano, karada köpek kızakları kullanırlardı. Dalgaların kıyıya getirdiği odun parçaları, av hayvanlarının derilerinden yaptıkları kayıkları, kirişler, hayvan dişleri, balina kemikleriyle sağlamlaştırırlardı.

 

 

Kuzey Kutbunda kullanılan kanolar.

 

 

Dini İnanç

Grönland halkı Şaman kökenli. Müzede çok miktarda Şaman maskesi, davulu ve nesneleri var. Inuitler doğadaki her şeye bir inua tarafından can verildiğine inanırlar. Sözcük “sahibi” anlamına geliyor; nesnelerin, insanların, hayvanların doğalarında birer sahipleri, yani ruhları vardır. Bu nedenle inua, doğanın ışığı, gücü, aurası ve ruhudur. Yakın tarihte Hristiyanlığa geçen Inuitler de var. Günümüzde dinin yaşamda herhangi bir önemi yok.

 

 

Kalaallit Nunaat dini inancı nesneleri olan Şaman maskeleri.

 

 

Şaman davulu eğlenceden insanlar arasındaki anlaşmazlıkların çözümüne kadar çok çeşitli amaçlarla kullanılır. Şaman kişi davullu ruh çağırma seanslarında kendinden geçip trans haline girer. Davullara Inngerutit adlı Inuit şarkıları, melodileri ve konuşmaları eşlik eder. Tivaneq dansı edilir, iverneq şarkıları söylenir.

 

 

Şaman ruhları. Tupilak adlı “ruh nesneleri”.

 

 

Şamanizm bilgileri için yazım: Moğolistan’da Şamanizm ve Tengricilik

 

Grönland’da Yaşam

Grönland’da yaşam koşulları zorlu. Eskiden Inuitler içinde yaşadıkları tupiq adlı çadırları fok ve ren geyiği derilerinden yaparlardı. Çadır için ugjuk adlı foklardan 5 ila 10 tane avlamak gerekirdi. 5 fokun derisinden küçük bir çadır yapılırken, bir aile yaşam çadırı için ise 10 fokun derisi gerekirdi. Elbette fokun eti yenir, karaciğeriyle balığa çıkarken giyilen kabanların yüzeyleri yağlanıp su geçirmez hale getirilirdi. Inuit ve Eskimo yaşamında  fokun yeri çok önemli. Aşağıda palto yapmak için balina bağırsağını işlerken kullanmak üzere çocuklarının idrarını biriktirdikleri kabı görüyorsunuz.

 

 

Inuitlerde angakkuq adı verilen saygın kişi, hem şifacı hem de ruhsal ve entelektüel bir figürdü. Hastalıkları iyileştirir, rüyaları yorumlar, öğütler verirdi. Inuit Kalaallit Nunaat kültüründe şu düşünceler öne çıkıyor:

 

Tirigusuusiit – kaçınılması gereken şeyler.

Maligait – takip edilmesi gereken şeyler.

Piqujait – yapılması gerekenler.

 

 

Bugünkü Grönland’da yaşam içerisinde yoğun balıkçı limanları, yükselen binalar, modern girişimler, eğitim kurumları, kafeler ve sinemalar göze çarpıyor. Eski ve yeniyi bir arada barındırıyor. Kimliğini, orijinal halkını koruyabilmiş bir ülke. Küçük şehirlerinde ve kasabalarında ana geçim kaynağı hala balıkçılık ve fok avcılığı. Bugün 2.500 kişi geçimini sadece foklardan sağlıyor.

 

 

Dünyanın en küçük başkenti Nuuk’ta hemen herkes birbirini tanıyor. Sürekli aynı kişilerle karşılaşıyorum. Küçük olmasına rağmen çok sayıda kültür etkinliği, festival ve konser gerçekleştiriliyor. Nuuk’taki Grönland Üniversitesi (Ilisimatusarfik), ülkenin yüksek öğretim kurumu.

 

 

Ülkede suların ve gökyüzünün renkleri, dağları ve karın beyazlığı güzel. Kışın siyah gökyüzünden kuzey ışıkları parlıyor. Başkentte güneş kuzeydeki gibi Kışın tamamen kaybolmuyor; bu mevsimde günde birkaç saat aydınlık yaşadım. Yazın ise aylarca hep güneşli.

 

 

Grönland İnsanları

Halkın tamamına yakını hem Grönland dili Kalaallit hem de Danca konuşuyor, İngilizce de yaygın. Kalaallit 2009 yılında tek resmi dil haline gelse de, uygulamada Danca yönetimde, üniversitelerde ve yayıncılıkta hala kullanılıyor. Ülkenin geleceğinde Kalaallit Nunaat yerlilerinin ve Danimarkalıların rolü hakkında tartışmalar devam ediyor. Eskimo–Aleut dil ailesinden Kalaallit dilinin imla kuralları 1851 yılında oluşturulup yayınlandı, 1973’te yeniden düzenlendi. Greenland’de okuma yazma oranı %100. 

 

 

İnsanlar en çok batı kıyılarında yaşıyor ve Kalaallisut lehçesi konuşuyor. Ülkenin yerli halkı Inuitler etnik olarak üç ana gruptan oluşuyor:

 

Kalaallit halkı ülkenin batısında yaşıyor ve çoğunluk olarak Kalaallisut dili konuşuyor.

Tunumiit halkı doğuda yaşıyor ve Tunumiit Oraasiat konuşuyor, 3000 insan var.

Inughuit halkı kuzeyde yaşam sürüyor ve Inuktun (Kutup Eskimo) dili konuşuyor, yaklaşık 1000 kişiler.

 

Inuit dilinin tınısını duyun diye televizyondan çektim bu videoyu.

 

 

Grönland geleneklerinde erkek ava çıkıp kadın etleri ve deri malzemeleri hazırlardı, ama günümüzde kadın erkek eşitliği sağlanmış durumda. İnsanlar ailelerinden bağımsız, özgürce eşlerini seçebiliyorlar. Geniş aile kültürü hala önemli olsa da, ortalama çocuk sayısı bugün iki. Ülkenin yerel dildeki adı Kalaalit Nunaat, halkın ülkesi anlamına geliyor.

 

 

Grönland Kültürü

Grönland kültürü bugün Inuit ve İskandinavya kültürlerinin bir karışımı. Kalaallit kültürü, kökleri binlerce yıl öncesine giden güçlü bir sanat geleneğine sahip. Tupilak veya “ruh nesnesi” olarak adlandırılan heykelcikler yapıyorlar. Geleneksel sanat eserleri en çok Ammassalik Adasında yapılıyor. Oymacılık sanatında en büyük dişli balina olan sperm (ispermeçet) balinası dişleri kullanılıyor.

 

 

Ülkenin müzik kültürü de başarılı. Ünlü Kalaallit Nunaat müzik grupları ve sanatçıları arasında Sume (klasik rock), Chilly Friday (rock), Nanook (rock), Siissisoq (rock), Nuuk Posse (hip hop) ve Rasmus Lyberth (folk) var. Geleneksel Inuit müziği de ülkenin kültüründe önemli bir yere sahip.

 

 

Grönland Videoları

 

Grönland Nüfusu

Dünyanın en büyük on ikinci ülkesi olmasına rağmen Grönland nüfusu 57.000. Kilometre kareye 0,08 kişiyle dünyada nüfus yoğunluğu en düşük ülke. Ayrı bir ülke olarak kabul etmezsek ise en düşük nüfus yoğunluklu ülke Moğolistan. Nüfusun %88’i Inuit, diğerlerinin çoğu Danimarkalı. Çoğunluk adanın güneybatısındaki fiyortlarda yer alan kasabalarda yaşıyor.

 

 

Grönland Şehirleri

Grönland şehirleri demek ne kadar doğru bilemiyorum, başkent bile kasaba çünkü. Bakınız başkent Nuuk’un ana caddesi. Şehrin göbeğinde yaşamak zor tabii, trafikti, gürültüydü.

 

 

Nuuk – Sermersooq Belediyesi. Nüfusu 17.316.

Sisimiut – Qeqqata Belediyesine bağlı bir şehir. Nüfusu 5.598.

Ilulissat – Avannata Belediyesi. 4.541 kişi.

Qaqortok – Kujallek, 3.229 kişi.

Aaasiaat – Qeqertalik, nüfusu 3.141.

Maniitsoq – Qeqqata, nüfusu 2.670.

Tasiilaq – Sermersooq, 2.017.

Kangerlussuaq – Qeqqata, nüfusu 512.

Kulusuk – Sermersooq ilinde yer alan bir şehir, nüfusu 267.

Narsarsuaq – Kujalleq, 143 kişi.

Kangerluk – Qeqertalik, 34.

 

 

Kalaallit Nunaat başkenti Nuuk’ta tipik bir cadde.

 

 

Grönland İklimi

Büyük çoğunluğu buz tabakasıyla kaplı adanın tüm flora ve faunası, kıyı kesimlerdeki sürekli buz tabakası altında olmayan küçük bölgelerinde yer alıyor ve insanlar da buralarda yaşıyor. Kuzey Kutup Denizi iklimi sertleştiriyor. Ülkede iklim bölgeye göre değişse de, tamamen kutup iklimi hakim ve ağaçlar yaşayamaz. Kuzeybatısı ile Kuzey Amerika kıtası arasında buzlu bir deniz var. Adanın güneyi ise Atlantik Okyanusu’nda.

 

 

Batı ve doğu kıyılarında yaz mevsiminde hava sıcaklıkları kuzeyden güneye gidince sadece birkaç derece değişiyor. Toplam 2.600 kilometre mesafeyi düşününce ilginç bir durum. Bunun nedeni, yazın kuzeydeki gece güneşi. Buna karşın kış karanlığı ve sıcak su akıntılarının olmaması, kış mevsiminin güneyde ve kuzeydeki uzunluklarını çok fark ettiriyor.

 

 

Açık deniz kıyıları ile daha iç bölgelerdeki fiyortlar arasında da önemli hava sıcaklık farkları var. Yazın kıyılarda sürüklenen buz kütleleri ve soğuk su, fiyortların daha sıcak olmasıyla sonuçlanıyor. Kışın bu durum tam tersine dönüyor; açık deniz kıyıları daha sıcak oluyor.

 

 

En sıcak yaz aylarında hava sıcaklıkları 10 dereceyi geçmiyor; ama yazın uzun fiyortların en dip kısımlarında sıcaklık 20 dereceye yaklaşabiliyor. Hava kalitesi en iyi ülkelerden biri ve nem oranı çok düşük olduğu için çok uzak mesafeleri net görebiliyorum.

 

 

Başkentte hava sıcaklıkları ocak ayında gündüz -6 gece -10, en sıcak ay temmuzda gündüz 10 gece 4 derece civarında oluyor. En kuzeyde sıcaklıklar martta -35, temmuzda 2 derece seyrediyor. Ilulissat’ta sıcaklıklar ocakta gündüz -11 gece -17, mayısta gündüz 3 gece -3 derece oluyor.

 

Grönland Bayrağı

Yerli Thue Christiansen tarafından tasarlanan Grönland bayrağı üstte beyaz aşağıda kırmızı olmak üzere iki yatay bant ve göndere yakın tarafta bulunan büyük bir diskten oluşuyor. Diskin renkleri bayrak zeminin tersine üstte kırmızı ve altta beyaz. Yerel dildeki adı Erfalasorput “bayrağımız” anlamına geliyor. Kırmızı anlamında Aappalaartoq olarak da adlandırılıyor. Nordik Haç olmayan tek Nordik ülke bayrağı.

 

 

Adanın güzellikleri için diğer yazım: Grönland Gezi Notları

Dünyanın en soğuk şehri Grönland’da değil, Sibirya’da, ona da gittim, işte burada: Dünyanın En Soğuk Kenti