Doğu Almanya

Doğu Almanya, Demokratik Almanya ya da resmi adıyla Alman Demokratik Cumhuriyeti, II. Dünya Savaşı’ndan sonra Sovyet denetimi altındaki bölgede kurulan sosyalist bir cumhuriyet (1949-1990). 1952 yılında Almanya’nın yeniden birleştirilmesini isteyen Stalin Notası’nın ABD tarafından reddedilmesinin ardından Sovyetler Birliği etkisindeki Doğu Almanya tam egemenliğini ilan etti (1954). Bu yazımda Berlin gezimde kentin doğu bölgesinde ve Doğu Almanya Müzesi’nde çektiğim fotoğrafların yanı sıra tarihi görseller eşliğinde ülke hakkında bilgi veriyorum.

 

 

Doğu Almanya (German Democratic Republic GDR, Deutsche Demokratische Republik DDR) Varşova Paktı üyesi ülkeler arasında yer alıyordu ve Çekoslovakya’yı işgal eden 5 devletten biri oldu. 18 Ekim 1990’daki seçimlerde yönetimdeki Sovyet yanlısı Sosyalist Birlik Partisi (Sozialistische Einheitspartei Deutschlands, kısaca SED) Volkskammer’deki (DAC ulusal parlamentosu) çoğunluğunu kaybetti. 3 Ekim 1990’da Volkskammer, Doğu Alman toprağında Federal Alman Cumhuriyeti yasalarının geçerliliğini kabul etti. İki cumhuriyetin birleşmesiyle 1990 yılı içinde Alman Demokratik Cumhuriyeti’nin varlığı sona erdi.

 

 

Doğu Almanya Haritası ve Sınırları

Doğu Almanya haritası üzerinde görüldüğü gibi batısında Batı Almanya, doğusunda Polonya, güneyinde Çekoslovakya ile sınırları olan bir ülke idi.

 

 

Doğu Almanya Şehirleri

Doğu Almanya şehirleri ve en son 1988 sayımına göre nüfusları şöyle:

 

• Doğu Berlin (1,200,000)
• Leipzig (556,000)
• Dresden (520,000)
• Karl-Marx-Stadt (317,000) (Chemnitz)
• Magdeburg (290,000)
• Rostock (250,000)
• Halle (Saale) (236,000)
• Erfurt (215,000)
• Potsdam (140,000)

 

 

Doğu Almanya’da Yaşam

Doğu Almanya’da yaşam tüm Doğu Bloku ülkeleri gibi yurt dışı seyahat, politik etkinlik, mülk edinme konularında kısıtlamalar içeriyordu. Ancak Doğu Almanya’da hayat bir çok komünist ülkeye göre daha rahat ve refah idi.

 

 

Aşağıda komünizm zulmü altında inleyen Doğu Alman gençleri görüyorsunuz. Berlin, Alexanderplatz.

 

 

Çocuk bakımı

Kaliteli kreş, çocuk bakımı ve okul öncesi eğitim Doğu Almanya’da düzenli ve yaygındı. Çalışan kadın ve anne oranı Batı Almanya’dan çok daha yüksekti ve her çocuk için doğumdan sadece bir kaç hafta sonra başlayan ücretsiz bakım merkezleri vardı. Aile her doğan çocuk için 1000 Doğu Alman Markı yardım, bakım evlerinde ücretsiz kahvaltı ve öğle yemeği elde ediyordu. Her çocuk Noelde devletten hediyeler alıyordu.

 

 

Bugün birleşik Almanya’da çocuk bakımı konusunda ciddi eksikler ve 120.000 hemşire açığı var.

 

 

“Cumhuriyetimiz gibi ben de 10 yaşındayım!”

 

 

Geri dönüşüm

Demokratik Almanya’da çevre endişesiyle değil hammadde sıkıntısı nedeniyle geri dönüşüm kaçınılmaz ve öncelikli bir endüstri dalıydı. Çocuklar teneke kutu, kese kağıdı, kitap, cam, film, alüminyum folyo gibi atıkları toplayınca harçlık kazanıyorlardı. Bir çocuk iki saatte küçük el arabasını doldurup 8-10 mark kazanabiliyordu ve bu para 20 öğün yemek yemeğe yetiyordu. Elbette geri dönüşüm sadece çocuklarla yürütülmeyip, sistemli bir devlet politikasıydı.

 

 

1990 yılında komünizm çökünce Doğu Almanya geri dönüşüm idaresi atıklar için ödeme yapmayı durdurdu ve toplanan malzeme miktarı hemen %90 azaldı. 16.000 geri dönüşüm merkezi kapatıldı ve 11.000 personel işten atıldı.

 

 

Sosis, sandviç ekmeği, Bautzen hardalı, Spree Nehri turşuları

Çocukluk yemeklerini kim özlemez? Ketçaplı, acı baharatlı sosisli sandviç Doğu Berlin’de bir klasik idi. O zamanki sosislerin bugünkü Alman sosislerinden daha lezzetli oldukları söyleniyor.

 

 

Komik fıkralar

Orta ve Doğu Avrupalılar en iyi fıkraların komünist rejimleri eleştirenler olduklarını söylüyorlar. Doğu Almanya’da en çok gülünen şaka ve fıkralar devlet başkanı Erich Honecker, ürün sıkıntıları, Komünist Parti ve batı Almanlarla dalga geçenlerdi.

 

– Neden Doğu Almanya’da hiç banka soygunu olmaz?

– Çünkü kaçmak için gereken Trabant otomobil için 12 yıl beklemek gerekir.

 

– Bir tilki ile bir Batı Alman arasındaki fark nedir?

– Tilki zekidir ama aptal taklidi yapar, Batı Alman ise aptaldır ama zekiymiş gibi yapar.

 

Berlin Duvarı yıkıldıktan sonraki fıkralardan:

 

Doğu Alman Batı Almana der ki,

– Biz tek milletiz.

Batı Alman yanıtlar,

– Evet, biz de öyle!

 

Anne sütü bankaları

Doğu Almanya’da emzirme dönemindeki anneler, bebekleri erken doğduğu veya kendileri hasta oldukları için süt veremeyen annelere süt bağışı yaparlardı. Evlerden bisikletli görevliler anne sütü toplayıp süt merkezlerine götürür, sütü alınan annelere ödeme yapılırdı. 1989 yılında Doğu Almanya anneleri 200.000 litre süt bağışladı. Süt bankaları 1990 yılında komünizm yıkılınca kapatıldı. O dönem süt veremeyen Batı Almanya anneleri çok daha sağlıksız olan süt tozu kullanıyorlardı. Bugün birleşik Almanya’da 15 anne sütü bankası var. Fransa ve Finlandiya ise onlarca yıldır süt bankalarına sahip.

 

Nüdizm, çıplak yaşam

Doğu Almanya’da aileler çoluk çocuk, komşularıyla beraber Baltık Denizi kıyısında ve Mecklenburg göller bölgesinde çıplak yüzer, güneşlenir, pin-pon oynarlardı ve kimse gözünü dikmezdi. Bu geleneğin kökleri 1920’lerin solcu, avangart kültüründen geliyordu. Düşünceleri burjuva karşıtı ve eşitlikçiydi; doğduğunda herkes eşit kıyafetle doğar. Çıplaklar için kamplar, çiftlikler, tatil turları vardı.

 

 

Fotomodel kadınlar

Doğu Almanya’da model kadınlar sıska değil ortalama kadınlardı, Kate Moss gibisi yoktu. Für Dich ve Modische Maschen gibi kadın ve moda dergilerinde modeller bedenlerini çok daha az gösteren, az makyajlı, doğal ve her gün sokakta görülebilen kadınlardı. Seks hakkında öneriler değil annelik, çalışma hayatı, erdem ve sosyalizm üzerine bilgiler olurdu.

 

 

Toplumsal dayanışma

Doğu Almanyalılar eskiden çok daha güçlü bir yoldaşlık, dostluk ve ortak kimlik olduğunu söylüyorlar. Bunun parayı önceliğe koyan neoliberalizm tarafından bozulduğunu ifade ediyorlar. Ama gizli Stasi polisinin, fabrika müdürünün, öğretmenlerin kendilerini takip ve kontrol etmelerini özlemiyorlar elbette.

 

DDR Museum – Doğu Almanya Müzesi

Karl-Liebknecht-Str. 1 numarada, Spree Nehri kıyısındaki etkileşimli DDR Museum Almanya başkenti Berlin’in en çok ziyaret edilen müzelerinden birisi. Sosyalist Doğu Almanya’da yaşam, insanlar, evler, eşyalar, ürünler hakkında bilgi ve tarih dinamik olarak sergileniyor. Müzenin fütürist teknolojisi ve ödüllü tasarımı, bir müze ziyaretini zamanda geriye eğlenceli bir yolculuğa dönüştürüyor.

 

Doğu Alman üretimi ünlü Trabant otomobilde.

 

 

Doğu Almanya döneminde tipik bir ev ve yaşam sergileniyor, kız anlatıyor. Duvar kağıdı, vitrin, televizyon ve sehpa o dönem bizdekilerin neredeyse aynıları.

 

 

Komünist oyuncaklar.

 

 

Kişisel bakım ürünleri, DDR Museum.

 

 

Doğu Almanya modası.

 

 

 

“Çocuk doğru düşünüyor, jimnastik önemli”

 

 

Soğuk Savaş döneminin fotoğraf makineleri.

 

 

Hoş bir motosiklet.

 

 

Nefes almak.

 

 

Bu yazıma da bakabilirsiniz: Berlin Gezi Notları

Trabant

Trabi görmek ne güzel! Bu sosyalist Doğu Almanya üretimi Trabant otomobiller dünyada geri dönüşümlü malzemeyle üretilen ilk otomobil. Trabant’ların kaportası, Rusya’dan gelen pamuk atıkları ve Doğu Almanya’nın boya endüstrisinin atıklarından elde edilen duroplast malzemesinden üretildi. Darbelerde ezilmeyen, asla çürümeyen bir araç.

 

 

Adını üretime başladığı yıllarda uzaya fırlatılan Sputnik’ten alan ve Almanca uydu anlamına gelen Trabant’ın üretimine 1957’de başlandı. Trabantlar, sosyalist rejimin statü sembollerindendi. Halk arasında Trabant’ı olanlar ve olmayanlar diye bir ayrım vardı. Trabant’ı olanlar şanslıydı. Zira Trabant’a yani Almanya’da halk arasındaki adıyla Trabi’ye sahip olmak o kadar kolay değildi. Trabi sahibi olmak için önce devlete bu talep iletiliyor daha sonra da teslimat için sıraya giriliyordu.

 

Doğu Alman – Sovyet Dostluğu

1947 yılında Sovyet Albay Sergej Tjulpanov’un önerisiyle Sovyet Kültürü Çalışmaları Derneği kuruldu. Kuruluşun asıl amacı Doğu Almanya halkı arasında yaygın olan Sovyet antipatisini ortadan kaldırmaktı. Birçok kültür evi açıldı, 1949’da adı Alman-Sovyet Dostluk Derneği oldu.

 

Seksenlerin sonunda Sovyetler Birliği’nde glasnost politikası başladı. Doğu Almanya liderleri komünist rejimde değişime gitmek istemedi. Ünlü Sovyet dergisi Sputnik, Stalin‘i eleştirdiği için Doğu Almanya’da sansürlendi.

 

 

 

 

Doğu Almanya Tarihi

Mayıs 1945’te Üçüncü Reich’ın kayıtsız şartsız tesliminden sonra Haziran Potsdam Konferansı’nda eski Almanya topraklarının Oder ve Neisse ırmaklarının doğusu ve Danzig kentinin Polonya’ya bırakılması kararlaştırıldı. Doğu Prusya’nın kuzey yarısı SSCB denetimine verilince Doğu Almanya tarihi bakımından ilk önemli aşama gerçekleşti. Sonuçta Almanya, Bağlaşıklar (SSCB, ABD, İngiltere ve Fransa) arasında işgal bölgelerine ayrıldı. Ülkenin doğu kesiminin idaresi Sovyet Askeri Yönetimi’ne bırakıldı. Yeni yönetim önce özel bankaları ve şirketleri devletleştirdi. Herkesin elindeki paraları, külçe altınları, senetleri ve değerli eşyaları teslim etmesi istendi. Sökülen fabrikalar, vagonlar, lokomotifler ve hatta raylar savaş tazminatı olarak SSCB’ye götürüldü. Ayrıca 100 hektarın üzerindeki bütün topraklara karşılıksız olarak el kondu. Böylece eskiden yaklaşık 3 bin büyük toprak sahibinin elinde bulunan topraklar tarım işçilerinin, küçük işletmecilerin ve mültecilerin eline geçti.

 

 

1945 yazında bütün Nazi ve faşizm karşıtı partiler serbest bırakıldı. Ekim 1946’da Almanya Komünist Partisi ve Sosyal Demokrat grupların birleşmesiyle Almanya Sosyalist Birlik Partisi (Sozialistische Einheitspartei Deutschland – SED) kuruldu. SED’in 1948’de toplanan kongresinde yeni anayasayı hazırlamakla görevli Volksrat adlı Halk Konseyi oluşturuldu.

 

Bağlaşıklar’ın yeni Almanya’nın biçimlendirilmesi üzerine görüşmeleri başarısızlığa uğrayınca; ABD, Fransa ve İngiltere Eylül 1949’da kendi işgal bölgelerinde Federal Almanya Cumhuriyeti’nin kurulduğunu açıkladılar. Bunun üzerine, 7 Ekim 1949’da Sovyet bölgesinde Demokratik Alman Cumhuriyeti’nin (DAC) kurulduğu açıklandı ve böylece Doğu Almanya tarihi başlamış oldu. Yeni anayasa ekim 1949’da yürürlüğe girdi. Halk Konseyi Halk Meclisi (Volkskammer) adını aldı ve ayrıca bir Eyaletler Meclisi (Landerkammer) oluşturuldu. İlk genel seçimleri oyların %66,1’ini alan SED ve bağlaşıkları kazandı. Hristiyan Demokrat ve Liberal Demokrat ortaklığı %33,9 aldı. 11 Ekim 1949’da Wilhelm Pieck devlet başkanlığına getirildi. Ertesi gün Otto Grotewohl başbakanlığa seçildi. Bununla birlikte gerçek güç başbakan yardımcısı ve SED birinci sekreteri Walter Ulbricht’in elinde kaldı. 1950’de geniş kitle örgütleri ve politik partiler şemsiyesi altında Ulusal Cephe kuruldu. Ekim 1952’de ülkedeki beş eyalet (Lander) 15 ile (Bezirk) ayrıldı ve Eyalet Meclisleri kaldırıldı.

 

 

1960’ta Pieck ölünce devlet başkanlığı kaldırıldı ve yerine Devlet Konseyi oluşturuldu. Devlet Konseyi başkanlığına da Ulbricht getirildi. Bu arada yönetimin yarattığı hoşnutsuzluk çok sayıda kişinin Batı’ya göç etmesine yol açmış ve II. Dünya Savaşı’ndan sonra yaklaşık 3 milyon kişi Batı’ya kaçmıştı. Sonunda bu kaçışları önlemek için 13 Ağustos 1961 gecesi Doğu Berlin’i Batı’dan ayıran Berlin Duvarı inşa edildi. Doğu Almanya hükumeti, üzeri dikenli tellerle çevrili bu beton duvarın nitelikli işgücünün Batı’ya kaçmasını engelleyeceğini düşünüyordu. Batı Almanya’ya karşı uzlaşmaz bir tutum takınan Ulbricht 1971’de SED birinci sekreterliğinden çekilmek zorunda kaldı ve yerine Erich Honecker geçti. Bu dönemde Berlin’in en ıssız bölgesi olan, bugün yoğun Türk nüfusunun yaşadığı semti burada anlattım: Kreuzberg

 

Alman Ulusal Halk Ordusu Hava Kuvvetleri (Luftstreitkräfte der Nationalen Volksarmee) savaş uçağı.

 

 

Doğu Alman atletler, en solda 24 yaşındaki Ines Geipel ve takım arkadaşları, 1984’te 4×100 metre bayrak yarışını 42.2 saniyede tamamlayarak kadınlar dünya rekorunu kırdılar.

 

 

Doğu Almanya Batı Almanya Birleşmesi

1989 yılında Doğu Bloku ülkelerinde komünist rejimler dalga halinde yıkıldı. 18 Mart 1990 seçimlerini sağın kazanması, birleşme lehine yapılmış bir plebisit olarak kabul edildi. Hristiyan demokrat Lothar de Maiziere 12 Nisanda, sosyal demokrat ve liberallerle bir koalisyon hükumeti kurdu. Nisanda Kohl, iki Alman Markının eşitleneceğine dair ilk işareti verdi. Para birliğinin 1 Temmuzda başlatılması kararlaştırıldı. Başlangıçta güç geçeceği izlenimi veren 2+4 konferansı (ADC, AFC + SSCB, ABD, İngiltere, Fransa) 22 Hazirandaki ikinci toplantısından sonra çözüldü.

 

16 Temmuz 1990’da Helmut Kohl gene Moskova’da tarihli bir antlaşmayı gerçekleştirdi: Gorbaçov birleşik Almanya’nın NATO üyesi kalmasına olan itirazını geri almıştı. Buna karşılık Bonn, gelecekteki Alman ordusu mevcudunun 870.000 kişiyi aşmayacağını taahhüt etti ve 38.000 Sovyet askerinin 1994 sonuna kadar ülkelerine dönme giderlerini karşılamayı kabul etti. Bonn, 14 Kasımda Polonya ile sınır antlaşmasını imzaladı. 31 Ağustos’ta AFC ile ADC birleşme antlaşması gerçekleşti ve 20 Eylül’de iki taraf meclislerince onaylandı. 2+4 konferansı aynı amaçla 12 Eylül’de Moskova’da bir antlaşma imzaladı ve 3 Ekim 1990 günü, coşkulu törenlerle Doğu Almanya ve Batı Almanya birleşti, planlanan birleşme gerçekleşti.

 

Doğu Berlin’i burada yazdığım Berlin Turları ile görebilir, veya Berlin Ulaşım Rehberi yazımdan yararlanarak kendiniz bağımsız gezebilirsiniz.

 

 

Bilim, Sanat, Edebiyat

Bilimsel çalışmaların odaklandığı yer Berlin’deki Bilimler Akademisi idi. Bilimsel-teknolojik araştırmalarda toplumsal ilerleme hedefi belirleyiciydi. Diğer sosyalist ülkelerle geniş çaplı bilgi alışverişi ve ortak çalışmalar sürdürülürdü. II. Dünya Savaşı’ndan sonra bazı yazarlar Doğu Almanya’ya döndü. Bu kişiler arasında en ünlüsü 1933’te Nazi Almanyası’nı terk etmek zorunda kalan Brecht’tir. Uzun yıllar ABD’de yaşayan Brecht, 1948’de döndü ve ölümüne dek (1956) eşi Helene Weigel ile Berlin’deki Berliner Ensemble adlı tiyatroyu yönetti. Brecht’in Marksist yöntemle çağdaş toplum yapısını eleştirmesi ve tiyatro sanatına katkıları bütün dünyada etkili oldu. Anna Seghers (1990-1983) ise romanlarıyla acılı Nazi dönemini sergilediği kadar, sosyalist gerçekçi kalemiyle yol gösterici oldu. Sinema sanatında da olumlu gelişmeler görüldü. Güçlü yönetmenlerden Wolfgang Sataudte (Katiller Aramızda ve Tebaa filmleri), Kurt Maetzig ve Dubow sayılabilir.

 

Ünlü Doğu Alman yazarları:

 

• Bertolt Brecht, (dramaturg, şair ve yönetmen, 1949’da Doğu Almanya’da “Berliner Ensemble”ı kurdu, Nazi döneminin önde gelen komünist sürgünü ve direnişin sembollerinden)
• Jureck Becker
• Franz Fühmann
• Hermann Kant
• Heiner Müller
• Christa Wolf

 

Werner Tübke adlı Doğu Alman ressamın Alman İşçi Hareketi adlı tablosu.

 

 

Doğu Almanya Filmleri

Yeni ve eski Doğu Almanya sinema filmleri örnekleri.

 

Verbotene Liebe – Helmut Dziuba, 1990

Coming Out – Heiner Carow, 1989, Berlin Film Festivali Gümüş Ayı Ödülü

Fallada: The Last Chapter – Roland Graf, 1988

Vernehmung der Zeugen – Gunther Scholz, 1987

The House on the River – Roland Graf, 1986

The Woman and the Stranger – Rainer Simon, 1985 Berlin Film Festivali Altın Ayı

Romance with Amelie – Ulrich Thein, 1982

Anton the Magician – Günter Reisch, 1978

Between Day and Night – Horst E. Brandt, 1975

Goya (Der arge Weg der Erkenntnis) – Konrad Wolf, 1970

Die Abenteuer des Werner Holt- Joachim Kunert, 1965

Sterne – Konrad Wolf, 1959, Cannes Jüri Özel Ödülü

 

Doğu Almanya hakkında bilgi edinmek isteyenlere kaynak olması umuduyla.